Khi bước vào thế giới trà một cách nghiêm túc, ai cũng sớm nhận ra rằng hương vị ngon không chỉ đến từ lá trà mà còn từ cách ta tiếp cận nó. Và chính lúc đó, khái niệm trường phái thưởng trà trở thành chìa khóa: nó phân tách sự khác biệt giữa “uống cho biết” và “thưởng để hiểu”. Mỗi trường phái là một lối sống, một cách cảm nhận, một hệ triết lý giúp người yêu trà khai mở hương vị sâu hơn, tinh tế hơn.
Tại Việt Nam, chúng ta thường dùng từ “uống trà” hoặc “thưởng trà” để chỉ chung cho mọi hành động đưa chén trà lên miệng. Tuy nhiên, trong dòng chảy lịch sử hàng ngàn năm của văn hóa trà phương Đông, ranh giới giữa việc uống để giải khát, uống để thưởng thức nghệ thuật và uống để tu tâm dưỡng tính là vô cùng rõ rệt.
Khi tìm hiểu về trà, chúng ta thường nghe đến Trà đạo Nhật Bản, Trà nghệ Trung Hoa hay Trà chiều Anh Quốc. Đó là cách phân chia theo địa lý. Tuy nhiên, để thực sự thấu hiểu tinh thần của người yêu trà, các nhà nghiên cứu văn hóa phương Đông thường phân chia thế giới trà thành 3 dòng chảy triết lý sâu sắc hơn, gọi là “Tam Tông”: Ẩm Trà Tông (Nghệ thuật), Phác Trà Tông (Tự nhiên) và Đạo Trà Tông (Tâm linh).
Ẩm Trà Tông: Đỉnh cao của thẩm mỹ và kỹ thuật
Ẩm Trà Tông là gì?
Chữ “Ẩm” (饮) ở đây không đơn thuần là uống. Trong ngữ cảnh văn hóa, “Ẩm” mang hàm ý thẩm định, nhấm nháp và thưởng thức bằng trọn vẹn các giác quan.
Ẩm Trà Tông là trường phái coi trọng Hình thức (Ritual), Kỹ thuật (Technique) và Hương vị (Sensory). Đây là nơi mà trà được nâng tầm lên thành một bộ môn nghệ thuật biểu diễn và thẩm định khắt khe. Đại diện tiêu biểu nhất của trường phái này chính là Trà Công Phu (Gongfu Cha) của vùng Triều Châu, Phúc Kiến và sự phát triển rực rỡ vào đời Minh – Thanh.
Tại sao một ấm trà nhỏ xíu lại chứa đựng triết lý của cả một nền văn minh? Khám phá bí mật đằng sau những thao tác pha trà điêu luyện trong bài viết: [Gongfu Cha (Trà Công Phu) – Nghi lễ hơn 1000 năm định hình văn hóa trà Á Đông]
Đặc điểm nhận diện
Sự cầu kỳ về Trà cụ
Người theo Ẩm Trà Tông bị mê hoặc bởi vẻ đẹp của dụng cụ. Với họ, “Nhất nước, nhì trà, tam pha, tứ ấm” là chưa đủ. Họ sở hữu những bộ ấm Tử Sa Nghi Hưng được nuôi dưỡng bóng loáng, những chiếc chén sứ Cảnh Đức Trấn mỏng như vỏ trứng để tôn màu nước, và hàng loạt phụ kiện như tống chuyên trà, lọc trà, thuyền trà…
Kỹ thuật pha chế chính xác tuyệt đối
“Dụng kỹ bất dụng sức” – Dùng sự tinh tế, tỉ mỉ để khai thác trọn vẹn tiềm năng của lá trà. Âm Trà Tông không chỉ là thưởng trà, mà là một quá trình “thí nghiệm” và “phân tích” hương vị.
Nếu bạn thấy một người cân trà bằng tiểu ly, đo nhiệt độ nước bằng nhiệt kế, và canh thời gian hãm trà chính xác từng giây để kiểm soát vị đắng/ngọt, đó chính là người của Ẩm Trà Tông. Họ theo đuổi sự hoàn hảo của Hương – Sắc – Vị – Hình.
Trọng tâm: Phẩm chất của lá trà
Mục đích tối thượng của Ẩm Trà Tông là “Khai mở hương vị”. Họ tìm kiếm những loại trà thượng hạng nhất (như Đại Hồng Bào, Long Tỉnh, hay Shan Tuyết Cổ Thụ). Mọi thao tác pha chế đều nhằm mục đích bóc tách từng tầng hương, đánh giá hậu vị (aftertaste) và cảm nhận kết cấu (texture) của nước trà.
Góc nhìn ILOTA: Ẩm Trà Tông là nền tảng của ngành công nghiệp cà phê và trà đặc sản (Specialty) hiện đại. Các cuộc thi như Tea Masters Cup chính là sân khấu của Ẩm Trà Tông, nơi kỹ thuật và hương vị là thước đo cao nhất.
Phác Trà Tông: Vẻ đẹp từ những điều giản đơn
Phác Trà Tông là gì?
Trái ngược hoàn toàn với sự cầu kỳ của Ẩm Trà Tông, Phác Trà Tông tìm về với gốc rễ nguyên thủy. Chữ “Phác” (朴) có nghĩa là mộc mạc, giản dị, chưa được gọt giũa (như trong từ “chất phác”, “nguyên phác”).
Phác Trà Tông là trường phái thưởng trà phóng khoáng, tôn trọng tự nhiên, không câu nệ nghi thức. Nó bắt nguồn từ thói quen uống trà của các ẩn sĩ, tiều phu ngày xưa, và hiện nay đang sống lại mạnh mẽ dưới hình thức trào lưu Camping Tea (Trà dã ngoại).
Đặc điểm nhận diện
Không gian mở (Open Space)
Người theo Phác Trà Tông không thích ngồi trong phòng kín máy lạnh. Họ mang trà lên núi, ra bờ suối, hoặc ngồi dưới gốc cây. Với họ, hương vị của trà phải được hòa quyện với hương của gió, của đất và tiếng nước chảy. Thiên nhiên là “trà thất” lớn nhất.
Dụng cụ thô mộc (Wabi-sabi)
Họ chối từ những chiếc ấm sứ tinh xảo dễ vỡ. Thay vào đó là ấm gốm thô, ấm gang, ấm đất nung củi, bát uống trà sần sùi. Vẻ đẹp của Phác Trà Tông nằm ở sự không hoàn hảo, sự phong trần và bền bỉ của dụng cụ.
Phong cách: Nấu trà (Boiling) thay vì Hãm trà (Brewing)
Phác Trà Tông thường gắn liền với phương pháp Chá Trà (Nấu trà) hoặc Lôi Trà. Thay vì dùng nước sôi rót vào ấm nhỏ, họ thường dùng ấm lớn đun trực tiếp trên bếp than hoặc bếp củi. Lá trà (thường là trà già, trà bánh Phổ Nhĩ hoặc lá trà tươi) được đun sôi sùng sục, tạo ra hương vị đậm đà, mạnh mẽ, mang chút khói lửa nhân gian.
Triết lý: “Uống trà là để quên đời, không phải để soi mói hương vị”. Người theo Phác Trà Tông tìm kiếm sự tự do (Liberties) hơn là sự tinh tế (Sophistication).
Đạo Trà Tông: Trà như một con đường tu tập
Đạo Trà Tông là gì?
Đây là cảnh giới cao nhất và cũng trừu tượng nhất. Đạo Trà Tông không coi trà là đồ uống giải khát (như Phác Trà), cũng không coi trà là đối tượng thẩm định (như Ẩm Trà). Với họ, trà là một Phương tiện để tu tâm, để đạt đến trạng thái Thiền.
Cội nguồn của trường phái này gắn liền với câu nói nổi tiếng của Thiền sư Viên Ngộ Khắc Cần (đời Tống): “Trà Thiền Nhất Vị” (Trà và Thiền là một). Sau này, tư tưởng này được Sen no Rikyu (Nhật Bản) phát triển lên đỉnh cao thành Trà Đạo (Chado), hay còn được biết đến với nghi thức Chanoyu (Trà Nô) nổi tiếng thế giới.
Đặc điểm nhận diện
Nghi thức hóa
Khác với nghi thức kỹ thuật của Ẩm Trà Tông, nghi thức của Đạo Trà Tông mang tính biểu tượng tâm linh. Mỗi động tác lau ấm, gập khăn, rót nước đều phải thực hiện trong sự tỉnh thức tuyệt đối. Chuyển động chậm rãi, đồng nhất hơi thở với động tác.
Không gian tĩnh lặng
“Thất trung vi tiểu vũ trụ” (Phòng trà là một vũ trụ thu nhỏ). Không gian của Đạo Trà Tông thường tối giản, tĩnh mịch, chỉ có một bức thư pháp hoặc một bình hoa đơn giản (Chabana). Mục đích là loại bỏ mọi xao nhãng, buộc người uống phải quay vào bên trong nội tâm.
Trọng tâm: Hòa – Kính – Thanh – Tịnh
Hương vị trà ngon hay dở không quan trọng bằng tâm thế của người uống.
- Hòa: Sự hòa hợp giữa chủ và khách, giữa con người và thiên nhiên.
- Kính: Sự tôn trọng đối với mọi sự vật hiện hữu.
- Thanh: Sự thanh khiết của vật chất và tâm hồn.
- Tịnh: Sự an yên, vắng lặng hoàn toàn của tâm trí.
Làm thế nào để thu nhỏ cả vũ trụ bao la vào trong một chén trà nhỏ bé? Khám phá triết lý “Hòa – Kính – Thanh – Tịnh” đỉnh cao tại: [Trà Đạo (Chadō) – Học người Nhật nhìn cả thế giới trong một tách trà].
Góc nhìn ILOTA: Trong Đạo Trà Tông, chén trà là tấm gương phản chiếu tâm hồn. Nếu tâm động, trà sẽ nhạt hoặc đắng chát. Nếu tâm an, trà (dù là loại bình thường) cũng trở nên cam lộ.
So sánh tổng quan: Bạn thuộc về đâu?
Để giúp bạn dễ dàng hình dung, ILOTA tổng hợp bảng so sánh chi tiết dưới đây:
| Tiêu chí | Ẩm Trà Tông (Nghệ thuật) | Phác Trà Tông (Tự nhiên) | Đạo Trà Tông (Tâm linh) |
| Mục đích chính | Thưởng thức hương vị, thẩm định chất lượng. | Thư giãn, hòa mình với thiên nhiên, phóng khoáng. | Tu tâm, thiền định, tìm sự an lạc. |
| Đối tượng trà | Trà đặc sản (Specialty), trà đắt tiền, trà thi đấu. | Trà bánh, trà già, trà tươi, thảo mộc. | Matcha (Nhật) hoặc trà mộc đơn giản. |
| Dụng cụ | Tinh xảo, cầu kỳ, nhiều món (Tử sa, sứ mỏng). | Thô mộc, bền bỉ, to lớn (Gốm thô, ấm gang). | Tối giản, mang tính biểu tượng, khiêm nhường. |
| Không gian | Bàn trà chuyên dụng, phòng khách sang trọng. | Ngoài trời, sân vườn, rừng núi, bên bếp lửa. | Trà thất (Tearoom), nơi yên tĩnh, trang nghiêm. |
| Từ khóa cảm xúc | Tinh tế – Sành sỏi – Phức tạp. | Mộc mạc – Tự do – Sảng khoái. | Tỉnh thức – Trang nghiêm – An nhiên. |
| Tương ứng ở VN | Các hội nhóm yêu ấm chén tử sa, trà Shan Tuyết. | Trà đá vỉa hè (biến thể dân dã), trào lưu cắm trại. | Các thiền viện, không gian trà thiền. |
Sự giao thoa văn hóa tại Việt Nam & Quan điểm của ILOTA
Việt Nam là một quốc gia đặc biệt nằm ở ngã ba đường của các nền văn hóa. Trường phái thưởng trà của người Việt không cực đoan thiên về một hướng nào, mà là sự dung hòa thú vị.
Chúng ta có nét “Phác” của việc uống trà tươi (chè xanh) om trong tích lớn mời cả làng. Chúng ta có nét “Ẩm” của các cụ ngày xưa thưởng trà sen, trà cúc cầu kỳ vào sáng sớm. Và ngày nay, giới trẻ đang tìm về nét “Đạo” để chữa lành (healing) giữa cuộc sống xô bồ.
Lời khuyên từ ILOTA: “Vạn Pháp Quy Tông”
Dù bạn chọn Ẩm Trà Tông để thỏa mãn vị giác, Phác Trà Tông để tìm sự tự do, hay Đạo Trà Tông để tìm sự bình yên, thì đích đến cuối cùng vẫn là niềm hạnh phúc bên chén trà.
Đừng để mình bị trói buộc vào những định kiến.
- Hôm nay bạn có thể là một “nghệ nhân” (Ẩm tông) soi từng cánh trà Long Tỉnh.
- Ngày mai bạn có thể là một “lãng tử” (Phác tông) đun ấm trà đen bên bờ suối.
- Và những lúc mệt mỏi, hãy ngồi xuống hít thở (Đạo tông) bên chén trà mộc.
Kết luận
Trà không phân biệt cao thấp, chỉ có lòng người chọn cách thưởng thức khác nhau. Hiểu rõ về các trường phái thưởng trà không phải để phân chia ranh giới, mà để chúng ta tôn trọng sự đa dạng và tìm ra “chén trà chân ái” cho từng khoảnh khắc của cuộc đời.
Dù bạn thuộc trường phái Ẩm, Phác hay Đạo, hành trình thưởng thức đều bắt đầu từ một nguyên liệu xứng tầm. Tìm thấy “chân ái” vị giác của bạn trong các dòng trà “may đo” của ILOTA tại đây: [BST Trà Đặc sản được tuyển chọn khắt khe bởi ILOTA]
ILOTA – Xưởng sản xuất Cà phê & Trà
Địa chỉ: Biệt thự 3, ngõ 2A Chế Lan Viên, phường Đông Ngạc, Hà Nội.
Zalo: 0989 099 033 (Mr Thắng)
Website: ilota.vn
Facebook: ILOTA Coffee and Tea