Jamaica Blue Mountain từng là loại cà phê đắt nhất thế giới. Nhưng trong Làn Sóng Thứ 3, liệu sự “cân bằng cổ điển” của nó có còn thắng được sự “bùng nổ” của Gesha?
Nếu bạn hỏi một người sành cà phê thuộc thế hệ trước (những năm 1990 – 2000) rằng loại cà phê nào ngon nhất thế giới, 90% câu trả lời sẽ là: Jamaica Blue Mountain (JBM).
Trong nhiều thập kỷ, cái tên này đồng nghĩa với sự xa xỉ, là “Champagne của thế giới cà phê”, là món quà ngoại giao sang trọng. Mức giá của nó luôn ở mức “trên trời”, vượt xa mọi loại hạt khác.
Tuy nhiên, bước sang thế kỷ 21, với sự bùng nổ của Làn dóng cà phê thứ 3 (Third wave coffee), vị thế của “nhà vua” này bắt đầu lung lay. Giới trẻ, các Barista hiện đại và những người săn tìm hương vị mới (coffee hunters) bắt đầu quay lưng với JBM để tôn vinh những ngôi sao mới như Gesha Panama hay Arabica Ethiopia.
Hành trình 300 năm: Từ món quà hoàng gia đến “người gác đền” nghiêm ngặt
Sự đắt đỏ của Jamaica Blue Mountain không chỉ đến từ hương vị, mà còn đến từ dòng dõi “hoàng gia” và một lịch sử thăng trầm gắn liền với vận mệnh quốc gia này.
Năm 1728: Khởi nguồn từ một cây cà phê duy nhất
Lịch sử bắt đầu vào năm 1728, khi Thống đốc Jamaica lúc bấy giờ, Sir Nicholas Lawes, mang cây cà phê đầu tiên đến hòn đảo này. Nhưng đây không phải là một cây dại thông thường. Dòng dõi quý tộc của nó được mang về từ đảo Martinique (thuộc Pháp), là hậu duệ trực tiếp của cây cà phê quý giá mà Vua Louis XV của Pháp đã nâng niu trong vườn kính Hoàng gia.
Thật kỳ diệu, cây cà phê Arabica giống Typica này đã tìm thấy “ngôi nhà” hoàn hảo tại vùng đất màu mỡ, mát mẻ của dãy núi Blue Mountains. Chỉ sau 9 năm, vào năm 1737, xuất khẩu cà phê bắt đầu, và đến năm 1800, Jamaica đã có hơn 600 đồn điền cà phê, biến hòn đảo nhỏ này thành biểu tượng cà phê nổi tiếng thế giới.
Biến cố 1838: Khi “nô lệ” được giải phóng
Năm 1838, một biến cố lịch sử lớn xảy ra tại Jamaica khi chế độ nô lệ bị bãi bỏ. Đây là cú sốc kinh hoàng đối với ngành cà phê, vốn phụ thuộc hoàn toàn vào lực lượng lao động nô lệ. Ngay lập tức, nhiều đồn điền lớn bị bỏ hoang, sản lượng cà phê giảm mạnh, và ngành cà phê Jamaica đứng trước nguy cơ sụp đổ hoàn toàn.
Tuy nhiên, chính biến cố này lại mở ra một chương mới đầy bất ngờ cho Jamaica Blue Mountain. Những người nô lệ được giải phóng, thay vì rời bỏ vùng núi, đã lên núi, chia nhỏ đất và bắt đầu trồng cà phê theo quy mô hộ gia đình. Đây là bước khởi đầu của sự trỗi dậy của các nông hộ nhỏ, một hình thức canh tác gần gũi với thiên nhiên, thủ công và bền vững.
Hệ quả của sự thay đổi này vẫn còn rõ nét đến tận ngày nay: JBM chủ yếu được trồng bởi các nông hộ nhỏ lẻ trên những sườn núi dốc đứng, thay vì các đồn điền công nghiệp khổng lồ như nhiều vùng cà phê khác trên thế giới. Mỗi hạt cà phê đều được chăm sóc tỉ mỉ từ việc lựa chọn giống, thu hoạch đến chế biến, điều này tạo nên chất lượng vượt trội và hương vị đặc trưng. Đồng thời, hình thức canh tác thủ công này cũng tạo ra thách thức lớn trong việc kiểm soát chất lượng, đòi hỏi người nông dân phải cực kỳ cẩn trọng và tận tâm.
Năm 1950: Sự ra đời của “người gác đền” (CIB)
Sau một thời gian dài chất lượng cà phê sụt giảm do việc canh tác nhỏ lẻ và thiếu kiểm soát, đến năm 1950, chính phủ Jamaica đã thành lập Ủy ban Công nghiệp Cà phê Jamaica (JACRA, trước đây là CIB) – một quyết định mang tính bước ngoặt đối với tương lai của Jamaica Blue Mountain. Mục tiêu của JACRA không chỉ là bảo vệ danh tiếng quốc gia mà còn khẳng định vị thế của JBM trên thị trường cà phê thế giới.
Ngay lập tức, JACRA thiết lập những tiêu chuẩn kiểm định khắt khe nhất thời bấy giờ. Mỗi lô cà phê xuất khẩu đều phải trải qua quy trình “kiểm định mù” (blind tasting) bởi các chuyên gia giàu kinh nghiệm. Đây không phải là hình thức kiểm tra thông thường: chỉ cần một hạt cà phê lỗi, cả lô hàng có thể bị từ chối dán nhãn “Blue Mountain”, bảo đảm rằng mỗi bao cà phê mang tên JBM đều đạt chuẩn chất lượng cao nhất.
Nhờ những nỗ lực này, Blue Mountain không chỉ phục hồi danh tiếng mà còn trở thành tiêu chuẩn vàng trong ngành cà phê thế giới, nơi chất lượng được bảo chứng bằng sự tỉ mỉ và tính kỷ luật tuyệt đối. Chính quy trình kiểm định nghiêm ngặt này đã tạo nên sự khác biệt vượt trội, giúp JBM không chỉ sống sót qua thời gian mà còn giữ vững vị thế huyền thoại cho đến ngày nay.
Biểu tượng thùng gỗ
Một chi tiết thú vị từ lịch sử mà ít người biết là Jamaica Blue Mountain là loại cà phê duy nhất trên thế giới được đóng gói và vận chuyển trong thùng gỗ (barrels) thay vì dùng bao tải đay (jute bags) như thông thường.
Nguồn gốc của truyền thống đặc biệt này xuất phát từ tính thực dụng: ban đầu, gỗ được chọn vì sẵn có, bền chắc và phù hợp vận chuyển đường biển. Nhưng không phải loại gỗ nào cũng được dùng – đó phải là gỗ Aspen (Dương) từ Mỹ, loại gỗ không mùi, giúp bảo quản hạt cà phê nguyên vẹn.
Tác dụng của thùng gỗ là giữ cho độ ẩm của hạt cà phê ổn định, đồng thời ngăn chặn ám mùi lạ tốt hơn bao tải thông thường. Qua thời gian, chiếc thùng gỗ không chỉ là phương tiện vận chuyển mà còn trở thành biểu tượng của chất lượng và sự sang trọng. Ngày nay, mỗi thùng cà phê in logo JACRA như một dấu bảo chứng, khẳng định rằng bên trong là Jamaica Blue Mountain chuẩn mực, quý giá và hiếm có.
Định nghĩa lại sự thật: Không phải cà phê nào ở Jamaica cũng là “Blue Mountain”
Điều đầu tiên tạo nên sự đắt đỏ của Jamaica Blue Mountain (JBM) chính là sự bảo hộ thương hiệu cực kỳ nghiêm ngặt. Giống như rượu vang Champagne chỉ được gọi là Champagne khi sản xuất tại vùng Champagne (Pháp), JBM cũng chỉ được gọi là “Blue Mountain” khi đáp ứng các tiêu chuẩn nghiêm ngặt do Cơ quan Quản lý Hàng hóa Nông nghiệp Jamaica (JACRA) đặt ra.
Theo quy định, chỉ những hạt cà phê đáp ứng đủ ba tiêu chí mới được dán nhãn Blue Mountain:
- Vùng trồng: Cà phê phải được trồng trong khu vực được chỉ định thuộc dãy núi Blue Mountains, trải dài qua các giáo xứ St. Andrew, St. Thomas, Portland và St. Mary.
- Độ cao: Phải được trồng ở độ cao từ 3.000 ft (910m) đến 5.500 ft (1.700m).
- Dưới 3.000 ft: Chỉ được gọi là Jamaica High Mountain.
- Dưới 1.500 ft: Chỉ được gọi là Jamaica Supreme.
- Giống: Hầu hết là Typica, một giống Arabica cổ điển, nổi tiếng vì năng suất thấp nhưng chất lượng vượt trội, mang hương vị tinh tế và cân bằng.
Bản đồ cổ Jamaica phân chia 3 hạt: Cornwall, Middlesex và Surrey.
Sự khan hiếm địa lý này, kết hợp với việc canh tác trên các sườn núi dốc đứng, khiến việc thu hoạch trở nên khó khăn và tốn công sức. Đây chính là yếu tố đầu tiên định hình giá thành cao của JBM, bởi mỗi hạt cà phê đều là kết quả của công sức thủ công tỉ mỉ, từ trồng trọt đến thu hoạch, đảm bảo chất lượng vượt trội mà không dễ gì thay thế.
Hệ thống phân hạng: “Bạn đang uống số 1 hay số 3?”
Không phải hạt JBM nào cũng giống nhau. JACRA phân loại chúng rất nghiêm ngặt dựa trên kích thước hạt (sàng) và tỷ lệ lỗi, nhằm bảo đảm rằng mỗi hạt cà phê mang nhãn “Blue Mountain” đều đạt chất lượng tối ưu. Khi mua, hãy quan sát kỹ trên thùng gỗ hoặc bao bì để biết mình đang cầm trên tay loại hạt nào:
Blue Mountain No. 1 (Hạng Nhất): Đây là loại đắt nhất và ngon nhất, được coi là chuẩn mực chất lượng cao nhất.
Kích thước: 96% hạt phải lọt sàng 17/18, tức là hạt rất to và đều.
Tỷ lệ lỗi: Tối đa 2% hạt lỗi nhỏ, không được phép có hạt lỗi lớn.
Blue Mountain No. 2: Hạt nhỏ hơn một chút (sàng 16/17), vẫn đạt chuẩn xuất khẩu cao cấp nhưng giá mềm hơn một chút so với No. 1.
Blue Mountain No. 3: Hạt nhỏ hơn nữa (sàng 15/16), chất lượng vẫn tốt nhưng thường dùng cho những sản phẩm phổ biến hơn.
Blue Mountain Peaberry (Culi): Đây là hạt tròn, chỉ có một nhân thay vì hai, chiếm khoảng 5% sản lượng. Loại này có hương vị đậm đà, đầy đủ và đặc biệt, thường được giới sành cà phê săn lùng riêng với giá cao nhờ tính độc đáo và hương vị tinh tế.
Nhờ hệ thống phân hạng này, người mua không chỉ biết chất lượng và hương vị mà mình sẽ trải nghiệm, mà còn dễ dàng phân biệt các loại JBM theo giá trị và độ quý hiếm, từ đó thưởng thức đúng “đẳng cấp” của từng hạt cà phê.
Jamaica Blue Mountain: Bí mật của sương mù & Sự tinh tế của người Nhật
Để hiểu tại sao Jamaica Blue Mountain (JBM) từng thống trị thế giới, cần nhìn vào hai yếu tố then chốt: Thổ nhưỡng (Terroir) và Thị trường Nhật Bản.
Thổ nhưỡng “Vàng”
Dãy núi Blue Mountains luôn bao phủ bởi sương mù dày đặc gần như quanh năm. Đây không chỉ là cảnh quan thơ mộng mà còn là một bí mật tạo nên chất lượng vượt trội của JBM.
Tác dụng: Sương mù làm giảm ánh nắng trực tiếp, khiến cây cà phê quang hợp chậm lại. Thời gian từ khi hoa cà phê nở đến khi quả chín có thể lên tới 10 tháng, gấp đôi so với mức trung bình 5–6 tháng ở các vùng khác.
Kết quả: Quá trình chín kéo dài giúp hạt cà phê tích lũy đường và dưỡng chất tối đa, tạo nên cấu trúc hạt dày, mật độ cao và hương vị mượt mà, cân bằng.
Ngoài sương mù, đất núi lửa (volcanic soil) nơi JBM sinh trưởng cũng đóng vai trò then chốt. Nền đất này giàu khoáng chất nhưng lại nghèo đạm (nitrogen) và lân (phosphorus), khiến cây cà phê chịu một mức “stress” nhẹ. Trong sinh học thực vật, sự thiếu hụt chất dinh dưỡng buộc cây phát triển chậm, đồng thời hạt trở nên cứng, đặc, mật độ cao, tích lũy đường và hương vị tinh tế hơn hẳn các vùng khác.
Thử thách địa hình: JBM được trồng trên sườn núi dốc tới 70 độ, khiến việc thu hoạch trở thành một cực hình. Nông dân không thể cơ giới hóa mà phải hái tay từng quả một, đẩy chi phí nhân công lên cực cao, đồng thời bảo đảm mỗi hạt cà phê được lựa chọn kỹ lưỡng.
“Cơn cuồng” của người Nhật
Yếu tố thứ hai là kinh tế và thị trường, đặc biệt là sự đam mê của người Nhật đối với Jamaica Blue Mountain. Từ những năm 1980, các công ty Nhật Bản đã đầu tư mạnh và bao tiêu tới 80–90% sản lượng JBM.
Gu thưởng thức: Người Nhật ưu tiên cà phê tinh tế, cân bằng, nhẹ nhàng, không thích vị chua gắt. JBM đáp ứng hoàn hảo gu này nhờ quá trình chín kéo dài, đất núi lửa và cách canh tác thủ công.
Hệ quả kinh tế: Việc Nhật Bản thu gom gần như toàn bộ sản lượng đã tạo ra sự khan hiếm giả tạo ở phương Tây, đẩy giá JBM lên mức kỷ lục và biến nó thành biểu tượng của sự xa xỉ và đẳng cấp, không chỉ nhờ chất lượng mà còn nhờ sự khan hiếm được kiểm soát nghiêm ngặt.
Nhờ sự kết hợp giữa thiên nhiên và con người, từ sương mù, đất núi lửa, địa hình khắt khe, đến gu thưởng thức tinh tế của Nhật Bản, Jamaica Blue Mountain không chỉ giữ vị trí số 1 trong thế giới cà phê đặc sản mà còn trở thành biểu tượng xa xỉ được săn lùng trên toàn cầu.
Hương vị Blue Mountain: Đỉnh cao của sự “cân bằng cổ điển”
Nếu bạn uống Jamaica Blue Mountain với tâm thế chờ đợi một sự “bùng nổ”, bạn sẽ thất vọng.
Hương vị của Jamaica Blue Mountain được định nghĩa bằng 3 từ: Mild (Êm dịu), Clean (Sạch), và Balanced (Cân bằng).
- Vị: Gần như không có vị đắng. Vị chua (acidity) rất thấp, dịu nhẹ. Vị ngọt tự nhiên cao.
- Hương: Hương sô-cô-la sữa, hạt dẻ, thảo mộc nhẹ và một chút hương hoa rất kín đáo.
- Cảm giác miệng (Body): Mượt như kem (creamy).
Nó giống như một bản nhạc cổ điển êm dịu, tròn trịa, không có nốt nào quá chói tai. Đây chính là định nghĩa về sự “ngon” của thế kỷ 20: Một ly cà phê hoàn hảo là ly cà phê không có lỗi.
Tại sao Jamaica Blue Mountain luôn có vị “sạch”?
Hầu hết hạt Jamaica Blue Mountain (JBM) xuất khẩu đều được xử lý bằng phương pháp Sơ Chế Ướt (Washed Process).
Bạn có thể thắc mắc: tại sao không dùng Sơ Chế Khô (Natural) hay Honey, những phương pháp phổ biến ở nhiều vùng cà phê khác? Câu trả lời nằm ở triết lý về hương vị tinh khiết và cân bằng của JBM.
Mục tiêu: JBM hướng tới sự thanh tao, sáng và cân bằng. Hạt cà phê cần giữ được hương vị tinh khiết của giống Typica cổ điển và đặc trưng thổ nhưỡng dãy núi Blue Mountains.
Cơ chế: Sơ chế ướt giúp loại bỏ hoàn toàn vỏ và thịt quả trước khi phơi, tránh tình trạng hạt cà phê bị “nhiễm” vị lên men hay vị trái cây quá đà.
Kết quả: Hạt cà phê giữ nguyên bản sắc tinh khôi, hương vị không tì vết, mượt mà và cân bằng, thể hiện trọn vẹn đặc trưng Typica và terroir – chính là lý do khiến JBM luôn được các chuyên gia và người sành cà phê đánh giá cao trên toàn cầu.
Phương pháp này khác biệt hoàn toàn với các vùng cà phê thiên về Natural hay Honey, nơi hương vị thường đậm đà, trái cây hoặc mật ong, nhưng khó giữ được sự tinh tế, thanh thoát đặc trưng của JBM.
Cuộc chiến thế kỷ: Blue Mountain (Cổ điển) vs. Gesha (Hiện đại)
Khi Làn Sóng Thứ 3 ập đến, định nghĩa về sự “ngon” đã thay đổi hoàn toàn. Người ta không tìm kiếm sự “an toàn” hay “cân bằng” nữa. Họ tìm kiếm sự cá tính, độc đáo và bùng nổ.
Đây là lúc JBM bị đem lên bàn cân với ngôi sao mới: Gesha.
Bảng so sánh: Jamaica Blue Mountain vs. Gesha
| Đặc Điểm | Jamaica Blue Mountain | Gesha (Panama/Ethiopia) |
| Phong cách | Cổ điển (Classic) | Hiện đại (Modern) |
| Hương vị chủ đạo | Sô-cô-la, hạt dẻ, kem béo. Cân bằng, êm dịu. | Hoa nhài, cam Bergamot, trái cây nhiệt đới. Chua thanh, sáng bừng. |
| Tính cách | Như một dòng sông êm đềm. An toàn, dễ uống với mọi người. | Như một màn pháo hoa. Phức tạp, thách thức vị giác. |
| Điểm số (SCA Score) | Thường đạt 80 – 85 điểm. (Tốt, nhưng hiếm khi xuất sắc). | Thường đạt 90+ điểm. (Xuất sắc, phi thường). |
| Đối tượng | Thế hệ cũ, người thích sự sang trọng, êm ái, ít chua. | Coffee Hunter, Barista, người thích trải nghiệm hương vị mới. |
Kết luận của giới chuyên môn: Trong các buổi thử nếm mù (blind cupping) ngày nay, JBM thường bị đánh giá thấp hơn Gesha và các dòng Ethiopia sơ chế tự nhiên. Giới sành điệu cho rằng JBM “quá an toàn” và “nhàm chán” so với mức giá đắt đỏ của nó.
Vậy Blue Mountain có “hữu danh vô thực”?
Câu trả lời là: Có và Không.
- CÓ, nó bị thổi phồng: Nếu xét thuần túy về điểm số hương vị (Cupping Score) so với giá tiền. Bạn có thể mua một loại cà phê Kenya hoặc Ethiopia ngon hơn, thú vị hơn JBM với giá chỉ bằng 1/3. Mức giá của JBM phần lớn là chi phí cho thương hiệu và sự khan hiếm.
- KHÔNG, nó vẫn là huyền thoại: Nếu bạn xét về sự “hoàn hảo” trong phân khúc của nó. Không có loại cà phê nào trên thế giới đạt được độ mượt mà, cân bằng và “sạch” (clean) như JBM. Nó vẫn là vua của trường phái cổ điển.
Vấn đề lớn nhất của JBM hiện nay không phải là chất lượng, mà là hàng giả. 70-80% cà phê dán nhãn “Blue Mountain” hoặc “Blue Mountain Style” trên thị trường là hàng pha trộn (blend), chỉ chứa một lượng rất nhỏ JBM thật.
Kết luận
Jamaica Blue Mountain không dành cho những người tìm kiếm “cú đấm” của hương vị hay sự chua thanh rực rỡ. Nó dành cho những ai trân trọng sự tinh tế, êm dịu và muốn trải nghiệm một “di sản” của lịch sử cà phê.
Trong thế giới cà phê đặc sản (Specialty Coffee) đa dạng ngày nay, JBM vẫn có chỗ đứng riêng, nhưng nó không còn là “đỉnh núi” duy nhất nữa.
Tại ILOTA, chúng tôi tôn trọng mọi trường phái hương vị. Dù bạn yêu thích sự cân bằng cổ điển hay sự phá cách hiện đại, điều quan trọng nhất vẫn là tìm được hạt cà phê phù hợp với gu của chính mình.
Bạn là người yêu thích sự cân bằng, ngọt hậu của trường phái cổ điển, hay sự bùng nổ hương hoa của làn sóng mới?
[Khám phá ngay Bộ Sưu Tập Arabica Đặc Sản của ILOTA] – Từ Sơn La (Việt Nam) đến Ethiopia (Châu Phi), chúng tôi mang đến những trải nghiệm hương vị trung thực và xứng đáng nhất với giá trị bạn bỏ ra.
ILOTA – Nhà rang Cà phê “May đo”
Địa chỉ: Biệt thự 3, ngõ 2A Chế Lan Viên, phường Đông Ngạc, Hà Nội.
Zalo: 0989 099 033 (Mr Thắng)
Website: ilota.vn
Facebook: ILOTA Coffee and Tea