Kintsugi là gì? Khám phá nghệ thuật hàn gốm bằng vàng của Nhật Bản. Không chỉ là kỹ thuật sửa chữa, Kintsugi là triết lý Wabi-Sabi về việc tôn vinh những vết nứt và lịch sử của đồ vật.
Hãy tưởng tượng bạn lỡ tay làm rơi chiếc chén trà yêu thích nhất. Tiếng vỡ giòn tan vang lên. Trên sàn nhà là những mảnh gốm vỡ vụn.
Phản ứng đầu tiên của chúng ta thường là tiếc nuối, và sau đó là vứt bỏ. Trong tư duy hiện đại, một vật đã vỡ là một vật đã “chết”, đã mất giá trị. Chúng ta luôn khao khát sự hoàn hảo, sự nguyên vẹn không tì vết.
Nhưng ở Nhật Bản, có một nghệ thuật đã đi ngược lại hoàn toàn tư duy đó. Thay vì che giấu vết nứt hay vứt bỏ món đồ, các nghệ nhân dùng sơn mài trộn với bột vàng để gắn kết chúng lại. Những đường nứt vỡ, thay vì là khuyết điểm xấu xí, bỗng chốc trở thành những dòng sông vàng lấp lánh, biến chiếc chén vỡ thành một tác phẩm nghệ thuật độc bản, đẹp hơn và giá trị hơn cả nguyên bản.
Đó chính là Kintsugi (金継ぎ).
Tại ILOTA, chúng tôi tin rằng thưởng trà không chỉ là uống một thứ nước, mà là thưởng thức cả một bầu không khí văn hóa. Kintsugi chính là đỉnh cao của văn hóa ấy – nơi những “vết thương” được chữa lành bằng vàng, và lịch sử của đồ vật được trân trọng hơn cả sự mới mẻ.
Kintsugi là gì? Giải nghĩa “mộc mạc” của sự xa xỉ
Kintsugi (phát âm: Kin-tsu-gi) được ghép từ hai chữ Hán:
- Kin (金): Nghĩa là Vàng.
- Tsugi (継ぎ): Nghĩa là Hàn gắn, kết nối, tiếp nối.
Dịch sát nghĩa, Kintsugi là “Dùng vàng để hàn gắn”.
Tuy nhiên, định nghĩa này chưa lột tả hết bản chất. Về mặt kỹ thuật, đây là phương pháp sửa chữa đồ gốm sứ bị vỡ bằng cách sử dụng nhựa cây sơn ta (Urushi lacquer) làm chất kết dính, sau đó phủ lên bề mặt đường nứt bằng bột vàng, bạc hoặc bạch kim.
Điểm mấu chốt của Kintsugi không phải là sửa cho như mới. Ngược lại, nó cố tình làm nổi bật vết vỡ. Nó tuyên bố rằng: “Vết vỡ này là một phần của lịch sử chiếc chén, là một khoảnh khắc quan trọng trong đời sống của nó, và nó đáng được tôn vinh thay vì che giấu.”
Nguồn gốc lịch sử: Cơn giận của vị tướng quân và sự ra đời của Kintsugi
Kintsugi không sinh ra trong phòng thí nghiệm, nó sinh ra từ một sự cố ngoại giao và lòng tự tôn của người Nhật vào thế kỷ 15.
Chuyện kể rằng, Shogun (Tướng quân) Ashikaga Yoshimasa (1436 – 1490) sở hữu một chiếc chén trà gốm sứ tráng men xanh (Celadon) vô cùng quý giá từ Trung Quốc. Không may, ông làm vỡ nó.
Quá tiếc nuối, ông gửi những mảnh vỡ sang Trung Quốc để nhờ sửa chữa. Vào thời đó, phương pháp sửa gốm duy nhất là dùng những chiếc ghim kim loại thô kệch để kẹp các mảnh vỡ lại (giống như kẹp giấy). Khi chiếc chén trở về, Yoshimasa thất vọng tràn trề. Chiếc chén trông xấu xí, rò rỉ nước và mất hết vẻ thanh tao. Những chiếc ghim kim loại trông như những con rết bám trên tuyệt phẩm gốm sứ.
Không chấp nhận điều đó, ông ra lệnh cho các nghệ nhân Nhật Bản phải tìm ra một giải pháp khác: Vừa phải dính chắc, vừa phải thẩm mỹ.
Các nghệ nhân sơn mài đã nảy ra ý tưởng dùng nhựa cây sơn (Urushi) – một loại keo siêu bền tự nhiên – để dính các mảnh vỡ. Và để che đi đường keo đen, họ rắc bột vàng lên trên. Kết quả khiến Tướng quân kinh ngạc: Chiếc chén không chỉ lành lặn mà còn đẹp một cách kỳ lạ với những đường vân vàng chạy dọc thân.
Kintsugi ra đời từ đó, và nhanh chóng trở thành một trào lưu gắn liền với sự phát triển của Trà Đạo (Chadō).
Quy trình kỹ thuật: Đằng sau những đường chỉ vàng lấp lánh
Nhiều người lầm tưởng Kintsugi chỉ là “dán keo 502 rồi rắc nhũ vàng”. Đó là một sai lầm lớn. Kintsugi truyền thống là một quá trình sinh hóa phức tạp, đòi hỏi sự kiên nhẫn tính bằng tháng.
Chất liệu cốt lõi không phải là vàng, mà là Urushi (Sơn ta).
Urushi – Linh hồn của Kintsugi
Urushi là nhựa lấy từ cây Sơn (tương tự cây sơn ở Phú Thọ, Việt Nam). Đây là một chất liệu kỳ diệu.
- Không khô bằng bay hơi: Urushi không khô như keo thông thường. Nó “đóng rắn” (cured) bằng cách hấp thụ độ ẩm và oxy trong không khí để tạo thành một lớp polymer tự nhiên siêu cứng.
- Độ bền vĩnh cửu: Sau khi đóng rắn, Urushi chịu được nhiệt độ cao, axit, kiềm và không thấm nước. Nó bền vững hàng trăm năm.
- An toàn thực phẩm: Urushi tự nhiên hoàn toàn an toàn khi tiếp xúc với nước trà nóng (khác hẳn keo hóa học).
Các bước thực hiện (Kéo dài từ 1-3 tháng)
- Bước 1: Mugi-urushi (Gắn kết): Nghệ nhân trộn nhựa sơn sống với bột lúa mì/bột nếp để tạo thành keo dính các mảnh vỡ. Sau đó, vật phẩm phải được ủ trong tủ ẩm (Muro) với độ ẩm 70-80% trong vài tuần để keo khô.
- Bước 2: Sabi-urushi (Trám đầy): Nếu có các mảnh vụn bị mất, nghệ nhân trộn sơn với bột đất sét để trám vào các lỗ hổng. Lại tiếp tục ủ ẩm và mài nhẵn.
- Bước 3: Nuri (Sơn phủ): Phủ nhiều lớp sơn tinh chế (Sơn đen hoặc đỏ) lên đường nứt. Mỗi lớp sơn đều phải mài và ủ khô.
- Bước 4: Maki-e (Rắc vàng): Đây là bước cuối cùng. Khi lớp sơn cuối cùng còn ướt, nghệ nhân dùng ống tre rắc bột vàng thật (24K) lên. Vàng sẽ chìm vào sơn và bám chặt vĩnh viễn.
- Bước 5: Đánh bóng: Dùng đá mã não hoặc bông lụa để đánh bóng đường vàng cho đến khi sáng rực.
Ba phong cách Kintsugi kinh điển
Không phải chiếc chén nào vỡ cũng giống nhau, do đó Kintsugi cũng biến hóa thành 3 dạng nghệ thuật:
- Hibi (Vết nứt): Phong cách cơ bản nhất. Dùng vàng để viền theo đúng đường nứt ban đầu. Nó tôn vinh “vết sẹo” của đồ vật như những tia sét vàng.
- Kake no Kintsugi (Mảnh ghép): Khi một mảnh vỡ bị mất hoàn toàn và không tìm thấy, nghệ nhân sẽ dùng toàn bộ là sơn mài và vàng để đắp thành một mảng vàng lớn ngay chỗ khuyết.
- Yobitsugi (Ghép lai): Đây là đỉnh cao của sự sáng tạo. Nếu mất một mảnh, nghệ nhân sẽ lấy một mảnh gốm từ một chiếc chén khác (khác màu, khác hoa văn) nhưng có hình dáng tương tự để ghép vào. Kết quả là một tác phẩm “patchwork” (chắp vá) độc đáo, kết nối hai số phận của hai món đồ khác nhau lại làm một.
Triết lý Wabi-Sabi & Kintsugi
Kintsugi không chỉ là kỹ thuật, nó là sự vật chất hóa của triết lý Wabi-Sabi (Vẻ đẹp của sự không hoàn hảo, vô thường và dở dang) và Mushin (Vô tâm – chấp nhận ngẫu nhiên).
Vẻ đẹp của lịch sử
Trong tư duy phương Tây, vẻ đẹp là sự hoàn hảo, đối xứng và mới mẻ. Trong tư duy Kintsugi, vẻ đẹp nằm ở câu chuyện. Một chiếc chén trà mới tinh chỉ là một sản phẩm công nghiệp vô hồn. Nhưng một chiếc chén đã qua tay bao người, đã từng rơi vỡ, đã từng “chết” đi và được “hồi sinh” bằng vàng… chiếc chén đó có linh hồn. Vết nứt vàng là minh chứng cho sự tồn tại kiên cường của nó qua thời gian.
Bài học chữa lành cho con người
Kintsugi đã vượt ra khỏi biên giới gốm sứ để trở thành một liệu pháp tinh thần (Kintsugi Wellness). Nó dạy chúng ta cách đối diện với những tổn thương tâm lý:
- Đừng che giấu vết thương: Ai trong chúng ta cũng có những “vết nứt” trong tâm hồn – những thất bại, mất mát, nỗi đau. Thay vì che giấu hay xấu hổ vì chúng, hãy chấp nhận chúng như một phần lịch sử của đời mình.
- Biến đau thương thành sức mạnh: Giống như đường vàng làm chiếc chén cứng cáp hơn và quý giá hơn, những trải nghiệm đau thương, nếu được chữa lành đúng cách, sẽ làm nên bản lĩnh và vẻ đẹp trưởng thành của con người. Một người đã vượt qua nghịch cảnh luôn có một sức hấp dẫn sâu sắc mà người chưa từng vấp ngã không thể có được.
- Sự kiên nhẫn: Quá trình Kintsugi mất hàng tháng trời để sơn khô. Chữa lành tâm hồn cũng vậy, không thể đốt cháy giai đoạn.
Kintsugi trong đời sống trà đạo
Trong một buổi trà đạo (Chaji), nếu chủ nhà mang ra một chiếc chén Kintsugi, đó là sự trân trọng cao nhất dành cho khách.
Chiếc chén đó nói lên rằng: “Tôi không đãi bạn bằng sự hào nhoáng bề ngoài. Tôi đãi bạn bằng sự chân thành, bằng những câu chuyện thật, và bằng sự trân trọng đối với những gì không hoàn hảo.”
Tại ILOTA, chúng tôi quan sát thấy những chiếc ấm Tử Sa hay chén Khải có vết Kintsugi thường được các trà hữu nâng niu hơn cả. Khi rót trà vào, đường vân vàng lấp lánh dưới làn nước trà, tạo nên một cảnh tượng thị giác đầy mê hoặc.
Phân biệt Kintsugi “thật” & “giả”
Ngày nay, Kintsugi trở nên phổ biến, và có rất nhiều bộ Kit “Kintsugi mì ăn liền” bán trên mạng. Bạn cần phân biệt rõ:
- Kintsugi Giả (Modern Kintsugi): Sử dụng keo Epoxy và bột nhũ vàng công nghiệp.
- Ưu điểm: Nhanh (khô sau 30 phút), rẻ, dễ làm.
- Nhược điểm: Độc hại. Epoxy và nhũ kim loại công nghiệp không an toàn khi tiếp xúc với nước nóng và thực phẩm. Chỉ nên dùng để trang trí, không dùng để uống trà. Vết hàn sẽ bị lão hóa, ố vàng sau thời gian ngắn.
- Kintsugi Thật (Traditional Kintsugi): Sử dụng Urushi (Sơn ta) và bột vàng 24K.
- Ưu điểm: An toàn tuyệt đối cho sức khỏe (Food safe). Bền vĩnh cửu. Có giá trị nghệ thuật và sưu tầm.
- Nhược điểm: Đắt, tốn thời gian (vài tháng), và cần kỹ thuật cao (sơn ta lỏng có thể gây dị ứng da khi chưa khô).
Lời khuyên từ ILOTA: Nếu bạn muốn hàn gốm để trưng bày, cách hiện đại là đủ. Nhưng nếu bạn muốn hàn chiếc chén trà quý để tiếp tục thưởng trà, hãy tìm đến những nghệ nhân Kintsugi truyền thống sử dụng sơn mài tự nhiên. Đừng để hóa chất phá hỏng sức khỏe và hương vị trà của bạn.
Kết luận
Kintsugi nhắc nhở chúng ta rằng: Thứ gì vỡ cũng có thể lành lại, và đôi khi, thứ đã lành lại còn đẹp hơn cả lúc chưa vỡ.
Trong một thế giới vội vã, nơi mọi thứ hỏng hóc đều bị vứt bỏ để thay thế bằng cái mới, Kintsugi là một khoảng lặng cần thiết. Nó dạy chúng ta tiết kiệm, trân trọng đồ vật, và trân trọng chính bản thân mình.
Lần tới, nếu bạn lỡ làm vỡ một chiếc chén, đừng vội buồn. Hãy nhặt những mảnh vỡ lên, cất giữ cẩn thận. Biết đâu đó là khởi đầu cho một tác phẩm nghệ thuật mới, một chương mới rực rỡ hơn cho chiếc chén đó.
Và cũng giống như những cây trà Shan Tuyết cổ thụ của ILOTA – sần sùi, rêu phong, chịu bao bão táp của núi rừng Tây Bắc nhưng lại cho ra những búp trà tinh khiết nhất – vẻ đẹp thực sự luôn đến từ sự kiên cường đi qua thử thách.
Một chiếc chén Kintsugi đẹp cần một dòng trà xứng tầm để “đánh thức” vẻ đẹp ấy.
[Khám phá ngay Bộ sưu tập Trà Shan Tuyết Cổ Thụ Tây Bắc của ILOTA] – Những dòng trà mang đậm dấu ấn thời gian và thổ nhưỡng, người bạn tri kỷ hoàn hảo cho những trà cụ mang đầy triết lý của bạn.
ILOTA – Xưởng sản xuất Cà phê & Trà
Địa chỉ: Biệt thự 3, ngõ 2A Chế Lan Viên, phường Đông Ngạc, Hà Nội.
Zalo: 0989 099 033 (Mr Thắng)
Website: ilota.vn
Facebook: ILOTA Coffee and Tea