Nghịch lý 1906: Cà phê ngập kho nhưng giá vẫn tăng vọt? Vén màn âm mưu “Valorization” của Hermann Sielcken – Vụ thao túng giá cà phê vĩ đại và tàn nhẫn nhất lịch sử ngành cà phê.
Bạn có bao giờ thắc mắc về nghịch lý “được mùa mất giá”? Thông thường, khi hàng hóa dư thừa, giá cả sẽ lao dốc không phanh. Tuy nhiên, bạn có biết rằng vào đầu thế kỷ 20, thế giới từng “ngập” trong cà phê theo đúng nghĩa đen, nhưng giá lại tăng vọt một cách khó hiểu thay vì giảm đi? Đó không phải là quy luật tự nhiên, mà là kết quả của một âm mưu tài chính được tính toán đến từng xu, đi ngược lại mọi nguyên tắc kinh tế học thời bấy giờ.
Đứng sau bàn cờ thế kỷ đó là Hermann Sielcken – kẻ được mệnh danh là “Vua Cà Phê” (The Last Coffee King). Cuộc đời ông là một bức tranh đối lập gay gắt: với những người nông dân Brazil, ông được ca tụng là vị cứu tinh vĩ đại đã vực dậy cả một nền kinh tế; nhưng với chính phủ và người tiêu dùng Mỹ, ông lại là “kẻ thù độc quyền”, một con buôn tàn nhẫn dám thao túng bữa sáng của hàng triệu người.
Bài viết này sẽ đưa bạn quay ngược thời gian để đi sâu vào sự kiện “Valorization” (Bình ổn giá) năm 1906. Đây không chỉ là vụ thao túng giá cà phê lớn nhất lịch sử, mà còn được coi là tiền đề quan trọng cho sự ra đời của các liên minh kiểm soát hàng hóa (cartel) hiện đại như OPEC sau này. Hãy cùng khám phá xem một người đàn ông đã làm thế nào để buộc cả thế giới phải trả giá cao cho ly cà phê của họ.
Bối cảnh: Cơn “Đại Hồng Thủy” Cà phê năm 1906
Để hiểu được nguồn gốc của việc thao túng giá cà phê, chúng ta phải quay lại bối cảnh Brazil đầu thế kỷ 20. Thời điểm đó, Brazil là “gã khổng lồ” thực sự, chiếm tới 80% sản lượng cà phê toàn cầu.
Cà phê gắn bó mật thiết với văn hóa Brazil đến nỗi trong tiếng Bồ Đào Nha Brazil, bữa sáng thường được gọi là “Café da Manhã,” hay “cà phê buổi sáng”.
Sau khi chế độ nô lệ bị bãi bỏ vào năm 1888, làn sóng người nhập cư từ Ý, Nhật và Tây Ban Nha đổ xô đến Sao Paulo để trồng cà phê. Lợi nhuận cao khiến người người nhà nhà trồng cây cà phê. Tuy nhiên, họ quên mất một quy luật sinh học: cây cà phê mất 3-4 năm mới cho thu hoạch.
Bản đồ tỉnh São Paulo năm 1886 cho thấy mạng lưới đường sắt vận chuyển cà phê dày đặc đổ về cảng Santos. Chính những vùng đất màu xanh (chưa có người ở) này sau đó đã được lấp đầy bởi hàng triệu cây cà phê, tạo nên cuộc khủng hoảng thừa cà phê – cơn “đại hồng thủy” sản lượng 20 năm sau.
Theo cuốn Uncommon Grounds của Mark Pendergrast, sự mở rộng diện tích trồng trọt thiếu kiểm soát này đã dẫn đến khủng hoảng thừa cà phê tồi tệ nhất lịch sử vào năm 1906. Mẹ thiên nhiên đã ban tặng cho Brazil một vụ mùa kỷ lục lên tới 20 triệu bao (mỗi bao 60kg), trong khi toàn thế giới chỉ tiêu thụ được khoảng 15 triệu bao.
Cung vượt quá cầu khủng khiếp. Lịch sử giá cà phê ghi nhận mức sụt giảm thê thảm: giá rớt xuống dưới 7 cents/lb, thấp hơn cả chi phí sản xuất. Nông dân Brazil đứng trước bờ vực phá sản, và nền kinh tế quốc gia này – vốn phụ thuộc hoàn toàn vào hạt cà phê – có nguy cơ sụp đổ. Chính sự tuyệt vọng này đã mở đường cho hành vi thao túng giá cà phê về sau.
Hiệp ước Taubaté và Giải pháp “Valorization” (Bình ổn giá)
Trước nguy cơ vỡ nợ quốc gia, vào tháng 2 năm 1906, đại diện của ba bang sản xuất cà phê lớn nhất Brazil là Sao Paulo, Minas Gerais và Rio de Janeiro đã gặp nhau để ký kết Hiệp ước Taubaté.
Nội dung cốt lõi của hiệp ước Taubaté là một kế hoạch mang tên “Valorization” (tiếng Bồ Đào Nha: Valorização). Về mặt lý thuyết, đây là chương trình bình ổn giá. Nhưng về bản chất kinh tế, đây là nỗ lực thao túng thị trường cà phê ở cấp độ nhà nước. Kế hoạch rất đơn giản: Chính phủ sẽ mua lại toàn bộ số cà phê dư thừa, cất vào kho và chỉ bán ra khi giá thế giới tăng lên mức có lãi.
Bìa tạp chí O Malho châm biếm Hiệp định Taubaté, ngày 3 tháng 3 năm 1906
Một chi tiết trớ trêu ít người biết là ngay cả Tổng thống Brazil đương nhiệm, Rodrigues Alves – dù xuất thân từ chính bang Sao Paulo – cũng đã kịch liệt phản đối Hiệp ước Taubaté. Ông từ chối bảo lãnh cho kế hoạch này vì cho rằng việc nhà nước can thiệp vào giá cả là “tự sát kinh tế”. Chính sự chần chừ này của chính phủ liên bang đã buộc các bang phải tự xoay xở trong tuyệt vọng, tạo cơ hội cho “kẻ ngoại đạo” Hermann Sielcken nhảy vào nắm quyền kiểm soát.
Tuy nhiên, Brazil gặp một trở ngại lớn: Họ không có tiền. Để mua hàng triệu bao cà phê nhằm thực hiện việc thao túng giá cà phê, họ cần một nguồn vốn ngoại tệ khổng lồ mà kho bạc rỗng tuếch của Brazil không thể đáp ứng. Đây là lúc Hermann Sielcken – người được mệnh danh là Vua cà phê (Coffee King) – bước lên sân khấu.
“Vua Cà Phê” (Coffee King) Hermann Sielcken : “Con rắn” của thị trường cà phê
Hermann Sielcken: Chân dung “Bố Già” của ngành Cà Phê
Để thực hiện một kế hoạch thao túng thị trường ở quy mô toàn cầu, Brazil không cần một nhà ngoại giao, họ cần một “con cá mập” thực thụ. Và không ai phù hợp với vai diễn đó hơn Hermann Sielcken.
Sinh ra tại Hamburg (Đức) nhưng lại chọn New York làm nơi gây dựng đế chế, Sielcken là linh hồn và là đối tác quyền lực nhất của hãng thương mại danh tiếng Crossman & Sielcken. Trong giới kinh doanh tại Phố Wall thời bấy giờ, cái tên Sielcken vừa gợi lên sự ngưỡng mộ, vừa gieo rắc nỗi sợ hãi. Điều này khắc họa rõ nét tính cách liều lĩnh và khả năng thương thuyết thiên bẩm của Sielcken ngay từ thời trẻ.
Có một giai thoại nổi tiếng (Sự trở về từ “cõi chết”) rằng khi còn trẻ, Sielcken được cử đi Nam Mỹ tìm kiếm thị trường và đã mất tích trong nhiều tháng trời. Hãng Crossman tại New York tin rằng ông đã chết vì bệnh tật hoặc đắm tàu nên bắt đầu tìm người thay thế.
Thế rồi một ngày nọ, Sielcken lù lù bước vào văn phòng, đặt một gói giấy dày cộp lên bàn và tuyên bố lạnh lùng: “Đây là những đơn hàng tôi kiếm được, nhiều hơn cả mong đợi của các ông. Nếu muốn có nó, hãy cho tôi làm đối tác, còn không tôi sẽ đi.” Các ông chủ kiểm tra và hoàn toàn choáng váng. Sielcken trở thành đối tác ngay lập tức.
William Ukers mô tả Sielcken là hiện thân của “Tính hiệu quả kiểu Đức được nâng lên lũy thừa n”.
Tại điền trang Villa Mariahalden ở Đức, mỗi ngày ông nhận và xử lý hơn 80 bức điện tín từ khắp nơi trên thế giới gửi về, điều hành cả thị trường toàn cầu từ xa mà không cần thư ký hay máy đánh chữ, chỉ bằng trí nhớ siêu phàm và sự quyết đoán lạnh lùng.
Ông không phải là kiểu thương nhân chỉ ngồi bàn giấy. Sielcken được ví như một “cỗ máy năng lượng” (human dynamo) với sự am hiểu thị trường sâu sắc đến mức đáng sợ. Người ta đồn rằng ông nắm rõ tình hình thời tiết của từng nông trại ở Sao Paulo hay lượng mưa ở Java còn rõ hơn cả người bản địa. Không một biến động nhỏ nào của hạt cà phê trên thế giới có thể qua mắt được ông.
Tuy nhiên, điều khiến Sielcken trở thành “Vua Cà Phê” (The Coffee King) không chỉ là trí tuệ, mà là sự tàn nhẫn. Với dáng người hơi gù do một tai nạn thời trẻ và khuôn mặt lạnh lùng hiếm khi nở nụ cười, Sielcken nổi tiếng là kẻ không bao giờ khoan nhượng. Ông coi thương trường là chiến trường, nơi tình cảm là thứ xa xỉ. Chính tính cách quyết đoán, sắc sảo và có phần độc đoán này đã khiến chính phủ Brazil tin rằng: Nếu có ai đó đủ sức bẻ cong quy luật cung cầu của thế giới để cứu họ, thì đó chỉ có thể là Hermann Sielcken.
William Ukers, trong tác phẩm kinh điển All About Coffee, mô tả Sielcken là người đàn ông quyền lực nhất thị trường, người có thể điều khiển giá cả chỉ bằng một cái nhíu mày.
Bên trong “đại bản doanh” của hãng Crossman & Sielcken tại New York (Tháng 3/1909). Tại căn phòng thử nếm này, chất lượng và giá cả của hàng triệu bao cà phê Brazil được quyết định, ảnh hưởng đến toàn thế giới. Người ngồi bên trái là George W. Crossman, đối tác thân cận của Sielcken.
Thao túng giá cà phê: Liên minh của những “Gã khổng lồ”
Sielcken nhận ra rằng cuộc khủng hoảng thừa cà phê của Brazil chính là cơ hội “ngàn năm có một” để làm giàu. Khi chính phủ Brazil phát tín hiệu cầu cứu trong tuyệt vọng, Hermann Sielcken đã bước vào cuộc chơi không phải với tư cách một nhà từ thiện, mà là một “nhạc trưởng” tài ba.
Ông nhanh chóng thiết lập một “Syndicate” – Liên minh tài chính đứng sau, một liên minh tài chính hùng mạnh chưa từng có, quy tụ những “cá mập” thực thụ của thế giới tài chính lúc bấy giờ
Tại London: Ngân hàng danh tiếng J. Henry Schröder & Co.
Tại New York: “Gã khổng lồ” National City Bank (tiền thân của Citibank ngày nay).
Tại Châu Âu: Các nhà băng Pháp (Société Générale), Đức
- Gia tộc quyền lực Rothschild.
Thực tế, kế hoạch Valorization ban đầu suýt nữa đã sụp đổ. Sielcken và các thương nhân dự tính chỉ mua 2 triệu bao cà phê là đủ để đẩy giá lên. Nhưng họ đã đánh giá quá thấp Mẹ thiên nhiên. Vụ mùa năm 1906 của Brazil quá lớn (lớn nhất lịch sử lúc đó), lớn khủng khiếp đến mức 2 triệu bao kia chỉ như “muối bỏ bể” (drop in a bucket), không hề làm giá nhích lên một xu. Chính phủ Brazil buộc phải mua tới gần 9 triệu bao và gần như phá sản hoàn toàn.
Đó là lúc Sielcken tung “cú chốt” khi lôi kéo gia tộc Rothschild vào cuộc. Nhưng “những ông trùm của các ông trùm” không làm từ thiện. Dưới bàn tay dàn xếp của Sielcken, họ đồng ý cho Brazil vay một dòng vốn khổng lồ 75 triệu USD – một con số không tưởng và gây choáng váng cho giới tài chính đầu thế kỷ 20 – đã được bơm vào để giải cứu thị trường cà phê – để thực hiện kế hoạch Valorization.
Tuy nhiên, Rothschild cũng đã ra điều kiện cực gắt: Chính phủ Brazil phải ban hành luật cấm trồng mới cây cà phê. Bất kỳ nông dân nào dám đặt thêm một cây giống xuống đất sẽ bị phạt nặng.. Lần đầu tiên trong lịch sử, một nhóm tài phiệt ngân hàng đã can thiệp trực tiếp và viết lại luật pháp của một quốc gia độc lập để bảo vệ khoản đầu tư của mình. Đây là chi tiết quan trọng cho thấy quyền lực của cartel tài chính đã can thiệp sâu vào luật pháp quốc gia như thế nào.
Hai mũi nhọn của đế chế Rothschild năm 1906. Dù không trực tiếp ngồi vào bàn đàm phán, cái gật đầu của họ tại London và Paris đã kích hoạt dòng vốn khổng lồ để Sielcken thao túng thị trường.
Cơ chế khoản vay của thương vụ thế kỷ
Tuy nhiên, không có bữa ăn nào là miễn phí. Sielcken đã thiết kế một cơ chế khoản vay với những điều kiện khắc nghiệt cho cuộc thao túng giá cà phê lớn nhất lịch sử, biến ông thành kẻ nắm đằng chuôi:
Tỷ lệ vốn: Nhóm tài phiệt chỉ bỏ ra 80% vốn, 20% còn lại Brazil phải tự xoay xở. Điều này đảm bảo các ngân hàng luôn an toàn.
Phí chồng phí: Brazil phải gánh toàn bộ lãi vay, chịu mọi rủi ro, phải trả lãi suất 6% cho khoản vay, trả phí kho bãi đắt đỏ, và trớ trêu nhất là phải trả cả 3% phí hoa hồng cho chính Sielcken trên số cà phê mà họ… vẫn đang sở hữu trên danh nghĩa.
Chiến dịch thao túng giá cà phê này được vận hành một cách tinh vi và chặt chẽ. Sielcken không chỉ cho vay tiền, ông ta kiểm soát toàn bộ cuộc chơi. Đỉnh điểm của sự thâu tóm nằm ở quyền kiểm soát.
- Găm hàng: Liên minh đã mua gom khoảng 10 triệu bao cà phê từ Brazil (bị rút khỏi thị trường) và khóa chặt chúng trong các kho hàng tại New York và Châu Âu (Hamburg, Antwerp và Havre…)
Bên trong “kho điều tiết” tại Ribeirão Preto: Những bức tường cà phê được xếp cao tận nóc chờ lệnh xuất kho. Đây là hình ảnh thực tế của việc găm giữ 10 triệu bao cà phê để thao túng giá của liên minh Sielcken.
- Kiểm soát nguồn cung: Chìa khóa của kho báu này không nằm trong tay chính phủ Brazil, mà được trao cho “Ủy ban 7 người” (Committee of Seven). Ủy ban 7 người (Committee of Seven) gồm: Dr. Francisco Ferreira Ramos, Dr. Paulo da Silva Prado, Vicomte des Touches, đại diện Société Generale, đại diện Theodor Wille, Hermann Sielcken, Edouard Bunge, và Baron Bruno Schröder. Trong đó, không ai khác, chính Hermann Sielcken là người có tiếng nói quyết định tối cao về việc khi nào mở kho, khi nào bán cà phê và bán với giá bao nhiêu.
Hành động này chính xác là thao túng thị trường cà phê bằng cách tạo ra sự khan hiếm giả tạo. Dù thế giới đang ngập trong cà phê, nhưng nguồn cung thực tế lưu thông lại bị thắt chặt bởi bàn tay của Sielcken.
Để có tiền trả lãi cho Sielcken và các ngân hàng, Hiệp ước Taubaté quy định một điều khoản khắc nghiệt: Áp dụng mức thuế phụ thu (surtax) là 3 Francs vàng cho mỗi bao cà phê xuất khẩu. Nghĩa là, người nông dân vừa được cứu bởi giá tăng, nhưng lại ngay lập tức bị “móc túi” bởi khoản thuế mới để nuôi bộ máy tài chính khổng lồ của Sielcken. Đây là vòng luẩn quẩn: Cà phê phải gánh nợ cho chính nó
Kết quả cuộc Thao túng giá cà phê và Phản ứng của Mỹ
Kế hoạch thao túng giá cà phê đã thành công rực rỡ vượt ngoài mong đợi . Nguồn cung bị khóa chặt, giá cà phê thế giới tăng vọt, từ mức đáy 7 cents/lb, giá cà phê đã tăng vọt lên 14 cents/lb (tăng gấp đôi) trong những năm sau đó. Brazil được cứu khỏi sự sụp đổ, Sielcken và các ngân hàng thu lợi nhuận khổng lồ trên lãi suất và chênh lệch giá.
Tuy nhiên, nạn nhân của vụ thao túng giá cà phê này chính là người tiêu dùng Mỹ. Các bà nội trợ Mỹ đột nhiên thấy giá ly cà phê buổi sáng tăng gấp đôi mà không hiểu tại sao. Người tiêu dùng Mỹ (thị trường tiêu thụ lớn nhất) phải mua cà phê giá cắt cổ. Sự phẫn nộ lan rộng. Thượng nghị sĩ George Norris của Mỹ đã gọi đây là “một âm mưu ngoại bang nhằm bóc lột bàn ăn của người Mỹ”.
Vào năm 1912, chính phủ Mỹ (dưới thời Taft/Roosevelt) vào cuộc, đã khởi kiện Sielcken và các đối tác theo Đạo luật Chống Độc quyền Sherman. Họ cáo buộc Sielcken đang thao túng thị trường cà phê và giữ hàng triệu bao cà phê tại kho Brooklyn để làm giá.
Đứng trước tòa, Vua cà phê (Coffee King) Sielcken đã đưa ra một lập luận sắc bén: Số cà phê này thuộc sở hữu của chính phủ Brazil. Tòa án Mỹ không có quyền can thiệp vào tài sản và chính sách của một quốc gia có chủ quyền.
Ông thậm chí còn mỉa mai: “Nếu Mỹ ra luật cấm thương nhân đầu cơ, thì tức là đang biến thương nhân thành thợ đóng giày, mà thợ đóng giày thì không thể làm đất nước vĩ đại được.”
Hồi kết của vụ Thao túng giá cà phê: Sự thoát hiểm ngoạn mục
Dù lý lẽ của Sielcken rất vững chắc, nhưng áp lực chính trị là quá lớn. Để tránh một cuộc khủng hoảng ngoại giao với Brazil, Bộ Tư pháp Mỹ đã đồng ý thỏa thuận: Hủy bỏ vụ kiện nếu Sielcken bán hết số cà phê đang găm giữ (Valorization coffee) tại thị trường Mỹ.
Theo nhiều tài liệu và sách báo quốc tế, đây là lúc sự thiên tài (và gian manh) của kẻ thao túng giá cà phê bậc thầy lộ diện. Sielcken đồng ý bán, nhưng ông ta đã bán phần lớn số cà phê đó cho… chính công ty rang xay của mình, Woolson Spice Company, và các đối tác thân thiết.
Kết quả, Sielcken vừa thoát tội, vừa giữ được lợi nhuận, vừa hoàn thành việc thanh lý kho hàng cho Brazil. Một cú “lách mình” ngoạn mục trong lịch sử thao túng thị trường cà phê.
Dù là thiên tài dự đoán thị trường, Sielcken lại sai lầm về chính trị. Đến tận tháng 7/1914 (ngay sát Thế chiến I), ông vẫn cá cược 1.000 bảng Anh với một người bạn Brazil rằng chiến tranh sẽ không xảy ra. Ông đã thua cược, và cái giá phải trả không chỉ là 1.000 bảng mà là toàn bộ đế chế của mình khi bị mắc kẹt tại Đức và tài sản ở Mỹ bị tịch thu và đế chế “Vua Cà Phê” sụp đổ vì chính sự kiện mà ông tin là không thể xảy ra. Một cái kết đầy mỉa mai cho kẻ từng thao túng cả thế giới.
Hermann Sielcken sau đó trở về Đức ngay trước khi Thế chiến I nổ ra và qua đời tại đó vào năm 1915. Dù tài sản bị đóng băng do chiến tranh, nhưng di sản về vụ thao túng giá cà phê của ông vẫn còn mãi.
Di sản và Bài học của chiến dịch Valorization (Bình ổn giá)
Câu chuyện về Hermann Sielcken và Hiệp ước Taubaté không chỉ là một giai thoại lịch sử, mà nó đặt nền móng cho các cartel hàng hóa hiện đại (như OPEC kiểm soát dầu mỏ hay các hiệp định cà phê quốc tế sau này).
Sự kiện năm 1906 đã chứng minh rằng:
Khủng hoảng thừa cà phê là điểm yếu chí mạng của các nước chuyên canh.
Việc thao túng giá cà phê có thể cứu vãn một nền kinh tế trong ngắn hạn nhưng gây thiệt hại lớn cho người tiêu dùng.
- Biến động giá cà phê hiện nay chủ yếu đến từ biến đổi khí hậu và logistics. Tuy nhiên, câu chuyện thao túng giá cà phê của Sielcken vẫn nhắc nhở chúng ta về tầm quan trọng của việc đa dạng hóa nguồn cung. Việc quá phụ thuộc vào một khu vực (như Brazil thời bấy giờ) sẽ tạo cơ hội cho các biến động cực đoan. Ngày nay, các sàn giao dịch như ICE (Intercontinental Exchange) đã có các quy định chặt chẽ hơn để ngăn chặn các “Sielcken hiện đại” lũng đoạn thị trường.
Góc nhìn đa chiều:
- Với Brazil: Sielcken là “cứu tinh” giúp nền kinh tế không sụp đổ.
- Với người tiêu dùng: Đây là vụ “trấn lột” tài chính quy mô toàn cầu.
Cái giá của “Di sản Thao túng giá cà phê Sielcken”: Ngọn lửa tỷ đô năm 1931
Thành công rực rỡ của thương vụ năm 1906 giống như một liều thuốc độc ngọt ngào. Nó gieo vào đầu chính phủ Brazil ảo tưởng rằng họ có thể mãi mãi thao túng quy luật cung cầu. Họ tiếp tục thực hiện các chiến dịch Valorization (Bình ổn giá) trong suốt những năm 1920, vay mượn hàng tỷ đô la để găm hàng.
Nhưng “cái kim trong bọc lâu ngày cũng lòi ra”. Khi cuộc Đại suy thoái 1929 ập đến, nhu cầu tiêu thụ của Mỹ và Châu Âu sụp đổ, trong khi các kho chứa tại Brazil đã chật cứng cà phê không bán được. Lúc này, không còn một Hermann Sielcken tài ba nào xuất hiện để giải cứu họ nữa.
Hậu quả là một trong những hình ảnh đau thương nhất lịch sử ngành cà phê đã diễn ra vào năm 1931: “The Great Coffee Bonfire” (Ngọn Lửa Cà Phê Vĩ Đại).
Cà phê Brazil đang được đốt vào những năm 1930
Để cứu giá không rớt xuống con số 0, Brazil đã buộc phải tiêu hủy nguồn tài nguyên quý giá của mình.
Quy mô hủy diệt: Ước tính khoảng 78 triệu bao cà phê (tương đương nhu cầu tiêu thụ của toàn thế giới trong 3 năm lúc bấy giờ) đã bị đốt bỏ hoặc đổ xuống biển.
Cảnh tượng ám ảnh: Các lò đốt khổng lồ rực lửa ngày đêm tại các cảng Santos và Rio. Cà phê được dùng thay than để chạy đầu máy xe lửa. Mùi cà phê cháy khét lẹt bao trùm các thành phố suốt nhiều tháng trời như một lời nhắc nhở cay đắng về sự thất bại của việc cố gắng chống lại thị trường.
Sự kiện năm 1931 chính là “chương cuối” buồn thảm cho cuốn sách mà Hermann Sielcken đã viết lời mở đầu vào năm 1906. Nó chứng minh một chân lý kinh tế: Bạn có thể thao túng giá cả trong ngắn hạn, nhưng cái giá phải trả trong dài hạn có thể là thiêu rụi chính tài sản của mình.
Ngày nay, dù các cơ chế quản lý đã chặt chẽ hơn, nhưng bài học về sự thao túng thị trường cà phê của “Vua cà phê” Sielcken vẫn còn nguyên giá trị đối với các nhà đầu tư và những ai yêu thích tìm hiểu về kinh tế học đằng sau tách cà phê mỗi sáng.
Từ Valorization 1906 đến “cơn sốt” Robusta Việt Nam hiện nay
Hơn một thế kỷ đã trôi qua kể từ thương vụ của Hermann Sielcken, nhưng bài học về sự dịch chuyển dòng chảy cà phê vẫn còn nguyên giá trị. Nếu năm 1906, thế giới phụ thuộc hoàn toàn vào Brazil, thì ngày nay, cán cân quyền lực đang có sự thay đổi thú vị, đặc biệt là với hạt cà phê Robusta của Việt Nam.
Lịch sử giá cà phê: Khi giá tăng, thị trường tìm lối thoát
Năm 1906, khi Sielcken thao túng khiến giá Arabica tăng vọt, các nhà rang xay Mỹ đã buộc phải tìm kiếm các nguồn cung thay thế (như Colombia và Trung Mỹ). Ngày nay, kịch bản đó đang tái diễn với Robusta.
Thời gian gần đây, thế giới chứng kiến giá cà phê Robusta lập đỉnh lịch sử do lo ngại thiếu hụt nguồn cung toàn cầu. Điều thú vị là, trong khi Brazil đang nỗ lực đẩy mạnh dòng cà phê Conilon (Robusta của Brazil) để cạnh tranh, thì thị trường Mỹ và Châu Âu lại đang có xu hướng gia tăng đơn hàng từ Việt Nam.
Tại sao lại có sự chuyển dịch này? Không phải do một âm mưu “Valorization” nào cả, mà do tính ổn định. Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến sản lượng tại Nam Mỹ, Việt Nam – với vị thế là “vựa Robusta” lớn nhất thế giới – trở thành “hầm trú ẩn” an toàn cho các nhà nhập khẩu. Các “ông lớn” rang xay tại Mỹ không muốn bỏ trứng vào một giỏ (như bài học đau thương năm 1906), họ cần một nguồn cung dồi dào và chất lượng ổn định từ Việt Nam để thay thế hoặc bù đắp cho sự thiếu hụt từ Brazil.
Cơ hội và Thách thức cho “Ly cà phê của bạn”
Việc Mỹ và thế giới tìm đến Robusta Việt Nam là một tin vui, khẳng định vị thế quốc gia. Tuy nhiên, nhìn lại bài học của Sielcken, chúng ta thấy một con dao hai lưỡi.
Khi giá cà phê nguyên liệu tăng quá cao (dù là do thao túng hay do cung cầu tự nhiên), người chịu thiệt cuối cùng vẫn là người tiêu dùng. Như đã phân tích trong bài viết [“Giá cà phê tăng: Tương lai nào cho ly cà phê của bạn?], áp lực giá đầu vào sẽ buộc các quán cà phê và nhà sản xuất phải thay đổi: hoặc tăng giá bán, hoặc chấp nhận giảm biên lợi nhuận để giữ khách.
Lời kết cho hiện tại
Sự kiện Thao túng giá cà phê 1906 là một ví dụ cực đoan về sự can thiệp thị trường. Còn ngày nay, thị trường cà phê Việt Nam đang vận hành theo cơ chế mở và minh bạch hơn. Sự chú ý của thị trường Mỹ đối với Robusta Việt Nam không phải là một “thương vụ thao túng”, mà là sự công nhận xứng đáng cho chất lượng hạt cà phê Việt sau nhiều thập kỷ nỗ lực.
Các câu hỏi thường gặp (FAQ) về vụ thao túng giá cà phê 1906:
1. Valorization trong ngành cà phê là gì? Valorization (Bình ổn giá) là chính sách can thiệp của chính phủ (điển hình là Brazil năm 1906) nhằm mua lại hàng hóa dư thừa, trữ kho để giảm cung trên thị trường, từ đó giữ cho giá không bị sụt giảm.
2. Tại sao Hermann Sielcken được gọi là “Vua cà phê”? Sielcken không chỉ là một thương nhân, ông là người duy nhất có khả năng kết nối các nguồn vốn khổng lồ từ Mỹ và Châu Âu để “giải cứu” nền kinh tế Brazil thông qua việc bao tiêu hàng triệu bao cà phê độc quyền.
3. Vụ thao túng năm 1906 có ảnh hưởng gì đến giá cà phê hiện nay không? Có. Nó đặt nền móng cho các liên minh kiểm soát hàng hóa (cartel) sau này. Bài học từ 1906 nhắc nhở các nhà rang xay hiện đại về việc đa dạng hóa nguồn cung (như tìm đến Robusta Việt Nam) để tránh bị lệ thuộc vào một thị trường duy nhất như Brazil.
Tài liệu tham khảo:
All About Coffee – William Ukers (Chapter 31).
Uncommon Grounds: The History of Coffee and How It Transformed Our World – Mark Pendergrast (Chapter 7).
Bài viết này là thành quả nghiên cứu và biên tập độc quyền của ILOTA dựa trên các tài liệu lịch sử quốc tế. Chúng tôi hoan nghênh việc chia sẻ kiến thức, nhưng vui lòng dẫn nguồn và link đầy đủ khi sử dụng lại thông tin từ bài viết này.
Kết luận
Câu chuyện về Hermann Sielcken và chiến dịch Valorization năm 1906 không chỉ là một chương bụi bặm trong sách sử, mà là bài học kinh điển về sự mong manh của thị trường hàng hóa toàn cầu.
Từ một thương vụ giải cứu quốc gia, nó đã biến tướng thành vụ thao túng giá cà phê lớn nhất thế kỷ 20, nơi ranh giới giữa “thiên tài tài chính” và “tội đồ độc quyền” trở nên mong manh hơn bao giờ hết. Sielcken đã chứng minh rằng, lịch sử giá cà phê không đơn thuần được viết nên bởi nắng mưa hay mùa vụ, mà còn bởi tham vọng và toan tính của những “gã khổng lồ” đứng sau bức màn nhung.
Ngày nay, khi bạn cầm trên tay tách cà phê – dù là hạt Robusta đậm đà từ Brazil hay từ Việt Nam – hãy nhớ rằng đằng sau hương vị quyến rũ đó là cả một dòng chảy lịch sử đầy biến động. Thị trường có thể thay đổi, các “Vua Cà Phê” có thể đến rồi đi, nhưng quy luật khắc nghiệt của cung – cầu và khát vọng kiểm soát “vàng đen” sẽ luôn tồn tại.
Hiểu về quá khứ để vững vàng hơn trước những cơn sóng giá cả trong tương lai – đó chính là giá trị lớn nhất mà câu chuyện về Hermann Sielcken để lại cho những người yêu và kinh doanh cà phê chân chính.
Tại ILOTA, chúng tôi không có những “thương vụ thế kỷ”, chỉ có cam kết về sự minh bạch và chất lượng. Hãy để vị giác của bạn được đánh thức bởi những hạt cà phê rang xay mộc, nguyên bản và chân thật nhất. Trải nghiệm ngay sự đậm đà, tinh tế của hạt cà phê Việt Nam chất lượng cao cùng [Fine Robusta].
ILOTA – Nhà rang Cà phê “May đo”
Địa chỉ: Biệt thự 3, ngõ 2A Chế Lan Viên, phường Đông Ngạc, Hà Nội.
Zalo: 0989 099 033 (Mr Thắng)
Website: ilota.vn
Facebook: ILOTA Coffee and Tea