Say trà, mất ngủ? Cách phân biệt Hồng Trà và Lục Trà trước khi cơ thể của bạn “biểu tình”

Một bên nỗ lực ngưng đọng thời gian, một bên khao khát trưởng thành rực rỡ. Phân biệt hồng trà và lục trà không chỉ là chuyện màu sắc, đó là triết lý chế biến.

Có một câu hỏi mà trong suốt những năm tháng làm nghề, từ những chuyến đi điền dã vào rừng sâu Tây Bắc cho đến những buổi thử nếm tại phòng lab, chúng tôi vẫn thường xuyên nhận được: “Tại sao cùng hái từ một cây trà, mà lại có loại nước xanh, loại nước đỏ? Thực sự thì hồng trà khác gì lục trà?”

Thoạt nghe, đây có vẻ là một câu hỏi đơn giản dành cho người mới bắt đầu. Nhưng thực tế, để trả lời nó một cách thấu đáo, chúng ta cần một hành trình đi sâu vào bên trong tế bào của chiếc lá, hiểu về những biến đổi hóa học kỳ diệu dưới bàn tay của nghệ nhân. Sự khác biệt không chỉ nằm ở màu sắc. Nó nằm ở triết lý chế biến: một bên là nỗ lực “lưu giữ thanh xuân”, một bên là quá trình thúc đẩy “sự trưởng thành rực rỡ”.

Cội nguồn của trà & Vị thế của Shan Tuyết Việt Nam

Trước khi đi vào sự khác biệt, chúng ta cần tìm về điểm chung. Dù là lục trà thanh tao hay hồng trà đậm đà, tất cả đều khởi nguồn từ một loài thực vật duy nhất: Camellia sinensis.

Sự kỳ diệu của Camellia sinensis

Trong giới thực vật học, Camellia sinensis là một loài cây đặc biệt. Tùy thuộc vào thổ nhưỡng (Terroir), khí hậu và giống (cultivar), cây trà sẽ tích lũy những nội chất khác nhau. Đây là “nguyên liệu thô” quyết định phẩm chất của trà sau này.

Trà Shan Tuyết cổ thụ – Báu vật vùng núi cao Tổ Quốc

Tại Việt Nam, chúng ta tự hào sở hữu nguồn nguyên liệu từ giống Camellia sinensis var. pubilimba hoặc var. assamica cổ thụ – chính là những cây trà Shan Tuyết sừng sững trên các đỉnh núi cao Tây Bắc (Hà Giang, Yên Bái, Sơn La).

Khác với những đồi trà công nghiệp thấp bé, cây trà Shan Tuyết cổ thụ có bộ rễ cắm sâu vào lòng đất, hấp thụ khoáng chất qua hàng trăm năm. Búp trà phủ đầy lông tơ trắng như tuyết (nên gọi là Shan Tuyết), chứa hàm lượng Polyphenol và Amino acid vượt trội. Đây là nền tảng hoàn hảo để chế biến ra cả lục trà và hồng trà thượng hạng.

Ẩn sâu trong màn sương vùng cao là những búp trà phủ tuyết trắng, tích tụ linh khí đất trời qua hàng thế kỷ. Cùng ILOTA giải mã ‘bản đồ vàng xanh’ của trà Việt ngay tại đây: [Khám phá bản đồ trà shan tuyết Việt Nam – Tứ đại vùng trà cổ thụ]

Tổng quan về 6 dòng trà cơ bản

Trong Trà học hiện đại (được hệ thống hóa bởi các học giả Trung Quốc như Giáo sư Trần Tông Mạo), trà được chia thành 6 loại cơ bản dựa trên mức độ oxy hóa (thường bị gọi nhầm là lên men) và quy trình chế biến

1. Lục trà (Trà xanh): Không oxy hóa.

2. Bạch trà (Trà trắng): Oxy hóa nhẹ tự nhiên.

3. Hoàng trà (Trà vàng): Lên men nhẹ (nhờ quá trình “mộn hoàng”).

4. Thanh trà (Trà Ô Long): Bán oxy hóa (từ 10% – 70%).

5. Hồng trà (Trà đen): Oxy hóa hoàn toàn (80% – 100%).

6. Hắc trà (Trà phổ nhĩ/Trà đen sau lên men): Lên men vi sinh vật (hậu lên men).

Như vậy, khi nói về cách phân biệt hồng trà và lục trà, chúng ta đang so sánh hai thái cực của quá trình oxy hóa: Một bên là từ chối oxy hóa (Lục trà), và một bên là thúc đẩy oxy hóa triệt để (Hồng trà).

Một búp trà, vạn biến hình. Từ sắc trắng tinh khôi đến màu đen huyền bí, “Lục Đại Trà” là minh chứng cho sự tài hoa của người nghệ nhân Việt trên nền nguyên liệu Shan Tuyết quý giá. Tìm hiểu sự khác biệt tinh tế của từng loại ngay tại đây: [Lục Đại Trà – Bí mật từ một búp trà Shan Tuyết Cổ Thụ]

 Phân biệt Hồng trà và Lục trà: Những khác biệt cốt lõi

Đây là phần trọng tâm nhất. Chúng tôi sẽ không chỉ nói về màu sắc, mà sẽ giải thích cơ chế khoa học đằng sau sự biến đổi này.

Sự khác biệt về quy trình chế biến (góc độ hóa học)

Để hiểu tại sao cùng một chiếc lá mà ra hai loại trà khác nhau, hãy tưởng tượng lá trà giống như một quả táo. Sự khác biệt lớn nhất nằm ở cách người nghệ nhân xử lý một loại “chất xúc tác” có sẵn trong lá trà: enzyme polyphenol oxidase (ppo).

Lục trà (Green tea) – Nguyên lý “ngưng đọng thời gian” (Diệt men/Shaqing):

• Cơ chế: Hãy nhớ lại khi bạn luộc rau, nước sôi giúp rau giữ được màu xanh mướt. Làm lục trà cũng vậy. Ngay sau khi hái, lá trà tươi được đưa vào xử lý nhiệt độ cao tức thì (sao trên chảo nóng hoặc hấp hơi nước).

• Mục đích: Nhiệt độ cao sẽ “làm chín” và vô hiệu hóa hoàn toàn enzyme ppo. Khi enzyme này “chết”, nó không thể kích hoạt phản ứng oxy hóa.

• Kết quả: Toàn bộ thành phần hóa học như catechin (vị chát), chlorophyll (diệp lục) và vitamin c được “đóng băng” ở trạng thái tươi nguyên bản. Đó là lý do lục trà luôn giữ được màu xanh và hương vị của rau củ, cỏ cây.

Như nỗ lực “ngưng đọng thời gian” bằng lửa, trọn vẹn hương lúa non và vị chát dịu thanh tao đã được khóa chặt trong từng búp tuyết. Đánh thức vị giác với sự tươi nguyên của đại ngàn tại: [Lục Trà Shan Tuyết Cổ Thụ]

Hồng trà (Black tea) – Nguyên lý “thúc đẩy trưởng thành” (Oxy hóa/Oxidation):

• Cơ chế: Hãy hình dung khi bạn gọt vỏ quả táo và để ngoài không khí, quả táo sẽ chuyển sang màu nâu. Đó là oxy hóa. Quy trình làm hồng trà chính là việc kiểm soát quá trình “hóa nâu” này một cách nghệ thuật.

• Quy trình: Lá trà được làm héo để mất nước, sau đó trải qua công đoạn “vò” (rolling). Hành động vò này không chỉ để tạo hình, mà mục đích chính là làm dập nát các vách ngăn tế bào, buộc các chất bên trong lá trà phải tràn ra ngoài và tiếp xúc với oxy trong không khí.

• Phản ứng hóa học: Dưới sự xúc tác của enzyme ppo đang hoạt động mạnh mẽ, chất chát (catechin) sẽ bị biến đổi. Chúng ngưng tụ lại thành hai hợp chất mới “thần thánh”:

  1. Theaflavins: Tạo ra màu vàng sáng và vị tươi, cảm giác sảng khoái.

  2. Thearubigins: Tạo ra màu đỏ nâu, vị đậm đà và độ dày (body) của nước trà.

• Kết quả: Chất diệp lục màu xanh bị phân hủy hoàn toàn. Lá trà chuyển từ xanh sang đỏ nâu. Vị chát gắt ban đầu biến mất, thay thế bằng vị ngọt sâu, hương trái cây chín và màu nước hổ phách đặc trưng.

Nếu lục trà là thanh xuân, thì hồng trà chính là sự “trưởng thành” rực rỡ. Rũ bỏ vị chát gắt để đổi lấy hương trái chín nồng nàn và sắc nước hổ phách quyến rũ. Thưởng thức vị ngọt hậu êm ái của thời gian tại: [Hồng Trà Shan Tuyết Cổ Thụ]

Ngoại hình và màu nước: cách nhận biết bằng mắt thường

Sự biến đổi hóa học bên trong dẫn đến sự thay đổi ngoạn mục bên ngoài mà bạn có thể dễ dàng quan sát.

Lục trà:

• Cánh trà: Màu xanh lục bảo, xanh rêu hoặc xanh bạc (nếu là dòng nhiều lông tuyết như shan tuyết). Cánh trà thường xoăn nhẹ hoặc dẹt, bề mặt lì (matte).

• Màu nước: Phổ màu từ xanh nhạt, vàng chanh đến vàng sáng. Nước trà thường trong trẻo, mang lại cảm giác thanh khiết về thị giác.

Hồng trà:

• Cánh trà: Màu nâu đen, nâu đỏ hoặc đen tuyền, có độ bóng (oily) do tinh dầu tiết ra trong quá trình oxy hóa. Đặc biệt với hồng trà làm từ cây cổ thụ, bạn sẽ thấy xen kẽ các búp trà màu vàng kim (golden tips) – đây thực chất là lớp lông tuyết trắng đã bị oxy hóa chuyển màu, dấu hiệu của dòng trà cao cấp.

• Màu nước: Đỏ cam rực rỡ, đỏ hồng ngọc (ruby) hoặc nâu đỏ (hổ phách). Một ly hồng trà ngon khi rót ra sẽ có một “viền vàng” (gold rim) óng ánh trên bề mặt tiếp xúc với thành tách.

Hương vị và cảm quan (Sensory evaluation)

Theo giáo sư Ngô Giác Lâm (Đại học Nông nghiệp Chiết Giang), sự khác biệt về hương vị chính là yếu tố quyết định giá trị trải nghiệm của người thưởng trà.

Lục trà – Thiên về tính “Thanh” (Vegetal & Fresh):

• Hương (Aroma): Mang hơi thở của mùa xuân. Bạn sẽ tìm thấy hương thơm của cỏ mới cắt, lúa non (hương cốm), tảo biển tươi, hoặc hạt dẻ nướng/đậu rang (nếu được sao nhiệt cao).

• Vị (Taste): Đặc trưng bởi vị chát nhẹ, kích thích tăng tiết nước bọt ngay đầu lưỡi, sau đó chuyển thành vị ngọt thanh (hậu vị). Cảm giác uống vào thấy mát lành, sảng khoái. Với dòng trà shan tuyết, bạn còn cảm nhận được độ “béo” ngậy rất riêng của nội chất vùng núi.

Hồng trà – Thiên về tính “Ấm” và “Đậm” (Fruity & Malty):

• Hương (Aroma): Gợi nhớ về mùa thu. Phổ hương phong phú từ trái cây chín (nhãn, vải, mận), hương mạch nha (malty), mật ong rừng, chocolate, cho đến hương khói gỗ (nếu sấy bằng củi).

• Vị (Taste): Độ chát (astringency) giảm đi rất nhiều, thay vào đó là độ êm mượt (smoothness). Điểm đặc biệt của hồng trà là cảm giác đầy đặn trong khoang miệng (full body) – nước trà có độ sánh, trượt qua cổ họng êm ái và để lại hậu ngọt rất sâu và bền. Đây là lý do hồng trà cực kỳ hợp để pha trà sữa, vì vị của nó không bị sữa che lấp.

Lục trà & Hồng trà

Lợi ích sức khỏe: Góc nhìn khoa học

Nhiều người hỏi chúng tôi: “Uống loại nào tốt hơn?”. Câu trả lời là: Cả hai đều tốt, nhưng theo những cách khác nhau.

Lục trà – Vệ sĩ chống lão hóa: Nhờ giữ lại hàm lượng Epigallocatechin gallate (EGCG) cao nhất, lục trà là “vua” của khả năng chống oxy hóa. Các nghiên cứu từ Journal of Tea Science chỉ ra rằng EGCG giúp trung hòa gốc tự do, hỗ trợ giảm cân, cải thiện chức năng não bộ và giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch.

Hồng trà – Bài thuốc cho tim mạch và tiêu hóa: Quá trình lên men tạo ra Theaflavins và Thearubigins. Đây là những hợp chất quý giá giúp giảm Cholesterol xấu (LDL), ổn định đường huyết. Đặc biệt, nhờ tính “ôn” và lượng tanin đã được chuyển hóa, hồng trà rất lành tính với dạ dày, phù hợp để uống vào buổi sáng hoặc sau bữa ăn để hỗ trợ tiêu hóa.

Góc nhìn ILOTA: Nếu bạn có dạ dày nhạy cảm hoặc hay bị cồn ruột khi đói, Hồng trà Shan Tuyết là lựa chọn an toàn và êm ái hơn so với Lục trà.

Có bao nhiêu Caffeine trong trà?

Một trong những vấn đề gây tranh cãi nhất khi phân biệt hồng trà và lục trà là hàm lượng caffeine. Mọi người thường mặc định hồng trà có nhiều caffeine hơn lục trà vì vị nó đậm hơn.

Thực tế phức tạp hơn nhiều. Theo nghiên cứu của Viện Nghiên cứu Trà (TRI – CAAS), hàm lượng caffeine phụ thuộc vào:

1. Bộ phận hái: Tôm (búp non) chứa nhiều caffeine hơn lá già.

2. Giống cây: Trà Assamica (như Shan Tuyết) thường có caffeine cao hơn giống lá nhỏ Sinensis.

Tuy nhiên, trong quá trình chế biến hồng trà, dù lượng caffeine không thay đổi nhiều về mặt hóa học, nhưng sự tương tác giữa caffeine và các thearubigins tạo nên những phức hợp lớn hơn, khiến cơ thể hấp thụ caffeine chậm hơn, tạo cảm giác tỉnh táo êm ái, kéo dài, thay vì cảm giác “sốc” nhanh như khi uống lục trà đậm đặc.

Thời gian & Bảo quản: Ai “khó tính” hơn?

• Lục trà (Uống tươi): Giống như rau quả tươi, lục trà ngon nhất khi uống mới. Hạn sử dụng tốt nhất thường trong vòng 6-12 tháng. Bạn cần bảo quản kín, tránh ánh sáng và tốt nhất là để trong ngăn mát tủ lạnh (hút chân không) để giữ màu xanh diệp lục.

• Hồng trà (Càng lâu càng đượm): Nhờ quá trình oxy hóa, hồng trà ổn định hơn nhiều. Nó có thể lưu giữ hương vị tốt trong 2-3 năm, thậm chí lâu hơn nếu là dòng Shan Tuyết cổ thụ cao cấp. Chỉ cần để nơi khô ráo, thoáng mát, tránh độ ẩm cao.

Kết luận

Hành trình phân biệt hồng trà và lục trà không chỉ là phân biệt giữa xanh và đỏ, giữa thanh và đậm. Đó là sự thấu hiểu về cách mà con người đã sáng tạo, biến đổi món quà của tự nhiên để phù hợp với từng cung bậc cảm xúc và nhu cầu sức khỏe.

Tại ILOTA, dù là những búp Lục trà Shan Tuyết phủ đầy lông tơ trắng muốt hay những cánh Hồng trà lên men đỏ au màu hổ phách, chúng tôi đều gửi gắm vào đó sự trân trọng tuyệt đối với thiên nhiên Tây Bắc. Chúng tôi không cố gắng tạo ra những hương vị lạ lẫm bằng hóa chất, mà chỉ đơn giản là người dẫn đường, giúp bạn tìm thấy vị trà chân thật nhất.

Bạn chọn sự thanh khiết của Lục trà hay nét đằm thắm của Hồng trà? Đừng chỉ nghe kể, hãy trực tiếp cảm nhận tinh hoa Shan Tuyết cổ thụ ngay tại đây!

ILOTA – Nhà rang Cà phê “May đo” 

Địa chỉ: Biệt thự 3, ngõ 2A Chế Lan Viên, phường Đông Ngạc, Hà Nội.

Zalo: 0989 099 033 (Mr Thắng)

Website: ilota.vn

Facebook: ILOTA Coffee and Tea